بر اساس تعریف اتحادیه جهانی علیه قاچاق زنان (CATW)[1] که یک سازمان غیر دولتی است، قاچاق انسان به معنای «استخدام، انتقال، جابه جایی، پناه دادن، یا وصول افراد، به وسیله ی تهدید یا استفاده از زور یا دیگر حالات اجبار، آدم ربایی، تقلب، سوء استفاده از قدرت یا موقعیت آسیب پذیری یا پرداخت بدهی ها و دریافت سود، جهت جلب موافقت یک فرد برای کنترل وی توسط دیگری به منظور بهره کشی می باشد. منظور از بهره کشی شامل بهره کشی از دیگران در فحشا و استثمار جنسی، کار یا خدمات اجباری، بردگی یا فعالیت های مشابه بردگی، یا برداشت اعضا می باشد.»[2]

باید در نظر داشت که میان «قاچاق انسان» با «عبور غیر قانونی از مرز»  تفاوت وجود دارد. در قاچاق انسان عبور از مرز می تواند قانونی هم باشد اما هدف از عبور دادن از مرز، غیر قانونی است که عمدتاً عبارتست از سوء استفاده و بهره کشی از مهاجر با هدف کار اجباری و فحشا و دیگر انواع بهره کشی غیرجنسی اما عبور غیر قانونی از مرز به معنای عبور غیر قانونی مهاجران از مرز، به منظور کسب مستقیم یا غیر مستقیم سود مالی یا دیگر منافع مادی به سبب ورود غیر قانونی یک شخص به قلمرو سیاسی یک کشور، به طوری که آن شخص یک تبعه یا مقیم دائمی نباشد. به عبارت دیگر «عبور غیرقانونی ازمرز» عبارتست از تدارک ورود غیرقانونی یک شخص، در برابر کسب سود مالی یا مادی، به کشورهای دیگر در حالیکه آن شخص نه یک شهروند است و نه یک مقیم دائم.

بر اساس گزارش سالانه قاچاق انسان در ایالات متحده آمریکا، با اشاره به قانون حمایت از قربانیان قاچاق امریکا در سال 2000  قاچاق انسان به این صورت تعریف شده است:

الف) قاچاق جنسی که در آن یک عمل جنسی تجاری از طریق زور، فریب، یا تهدید انجام می شود یا شخصی که این کار را انجام می دهد زیر هجده سال باشد.

ب) استخدام، پناه دادن، جابجایی، شرط کردن یا گرفتن یک شخص برای کار یا خدمات با استفاده از زور، فریب یا تهدید به منظور استیلا جهت بردگی غیر ارادی، اعمال شاقه، بردگی به خاطر قرض و بدهی.[3]

در واقع این قانون در دو محور مطرح شده است:

1-قاچاق جنسی.                                                                                                                                                                     

2-اجبار به کار که بردگی نوین و جلوه ای از قاچاق انسان است.

کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز چنین تعریفی ارائه می دهد: «هنگامی که شخصی با تشویق، نیرنگ یا اجبار کشور خود را ترک کرده، با وعده مبتنی بر زندگی بهتر و آسوده تر به کشورهای دیگر برده و در کشور جدید تحت شرایطی شبیه به اسارت و بردگی به کار گمارده شود، قاچاق انسان صورت می گیرد، به طور کلی قاچاق انسان عبارتست از: جذب، انتقال و تحویل افراد از راه تهدید یا با استفاده از زور و اجبار یا دیگر اشکال اعمال زور، آدم ربایی، اغفال، سوء استفاده از قدرت، استفاده از نقاط ضعف و آسیب پذیری افراد، پرداخت یا دریافت دستمزد و یا سود بردن از رضایت و موافقت فرد در کنترل سایر افراد به منظور سوء استفاده از آنان.[4]»

مجمع عمومی ملل متحد در سال 1994 تعریفی از قاچاق انسان ارائه داد که تا پیش از تعریف پروتکل مصوب سال 2000 به صورت گسترده تری مورد پذیرش قرار داشت. این تعریف چنین است:

«حرکت دادن غیر قانونی و مخفیانه اشخاص از مرزهای ملی، عمدتاً از کشورهای در حال توسعه و کشورهای دارای اقتصاد در حال گذر، با هدف نهایی واداشتن زنان و دختران به وضعیت های بهره کشانه و ستمگرانه از لحاظ جنسی و اقتصادی به منظور سود رساندن به قاچاقچیان و سندیکاهای جنایتکار و نیز دیگر فعالیت های مرتبط با قاچاق، همچون کار خانگی اجباری، ازدواج دروغین، استخدام مخفیانه و فرزندخواندگی دروغین.[5]»

به غیر از تعاریف فوق در اسناد و قراردادهای بین المللی، مهمترین و در واقع کامل ترین و در عین حال، جامع ترین تعریف را در پروتکل «پیشگیری، سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص به ویژه زنان و کودکان» مصوب سال 2000 می بینیم. این پروتکل به «کنوانسیون مبارزه علیه جرایم سازمان یافته فراملی» ملحق شده است. به نظر می رسد این تعریف نسبت به کلیه تعاریف و مفاهیم قراردادها، کنوانسیون ها و دیگر اسناد بین المللی که وجود داشته و دارد کامل تر و مقبول تر می باشد.

تعریف قاچاق انسان در این پروتکل چنین است: «استخدام، انتقال، حمل و نقل، پناه دادن یا پذیرش اشخاص با بکارگیری تهدید یا توسل به زور و یا انواع دیگر اجبار، ربودن، تقلب یا فریب، اغفال، سوء استفاده از قدرت یا از وضعیت آسیب پذیری طرف مقابل، دادن یا گرفتن مبالغ یا منافعی برای تحصیل رضایت شخصی که بر دیگری کنترل دارد با هدف بهره کشی و بهره برداری.» طبق تعریف پروتکل بهر ه کشی شامل هر گونه بهره کشی جنسی و غیر جنسی است اعم از کار اجباری، بردگی و بیگاری، سوء استفاده جنسی و فحشا، برداشتن اندام های انسانی، در ضمن رضایت شخص مجنی علیه نیز، باعث سلب عنوان مجرمانه این عمل نخواهد شد. بر اساس تعریف این پروتکل و ماده چهارم آن، قاچاق اشخاص زمانی تحقق می یابد که «ماهیتاً فراملی باشد» و «توسط گروه سازمان یافته جنایتکارانه» ارتکاب یابد.[6]

در قانون مجازات اسلامی ماده ای که اختصاصاً به بحث تجارت زنان و کودکان و یا قاچاق آنها بپردازد، وجود ندارد. اگر چه مواردی وجود دارند که به جرایم سنتی هم چون روسپیگری، فحشا، قوادی، ایجاد امکان خاص برای جمع کردن و بر قرار کردن رابطه میان افراد مختلف برای انجام اعمالی چون فحشا و خلاف عفت می پزدازند، اما باید توجه داشت در اینجا قاچاق انسان به ویژه زنان و کودکان مد نظر است که جرمی است بر اساس مقتضیات روز که در جامعه ی امروزی شکل گرفته و تحقق پیدا کرده است. بنابراین نمی توان به استناد مواد فوق که به تعریف جرایمی سنتی مربوط می شوند، قاچاق زنان و کودکان را تعریف کرد. تنها قانون موجود در این زمینه که به طور مستقیم و صریح به قاچاق انسان می پردازد، قانون مبارزه با قاچاق انسان است.[7]

قانون مبارزه با قاچاق انسان در جلسه ی علنی روز یک شنبه مورخ بیست و هشتم تیر ماه یکهزارو سیصد و هشتاد و سه مجلس شورای اسلامی تصویب و بدون ارائه نظر از سوی شورای نگهبان در مهلت مقرر بر اساس اصل نود و چهارم قانون اساسی واصل گردیده است. قاچاق انسان در ماده ی یک این قانون چنین تعریف شده است:

الف)خارج یا وارد ساختن و یا ترانزیت مجاز  یا غیر مجاز فرد یا افراد از مرزهای کشور با اجبار و اکراه یا تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوء استفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سوء استفاده از وضعیت فرد یا افراد یاد شده، به قصد فحشا یا برداشت اعضاء و جوارح، بردگی و ازدواج.